In de basis ben ik een groot zoogdier. Misschien zie jij jezelf als verlicht wezen dat boven de andere dieren op deze planeet staat. Ik niet. Ik ben een dier dat bewust(er) uit het hier en nu kan stappen om zichzelf te reguleren als iets te spannend wordt.
Jij en ik zijn ook nog eens een van de kwetsbaarste dieren op aarde. Een weekdier zonder schelp en veel te vroeg geboren. Ik heb een jaar nodig om op eigen benen te staan en dan nog ben ik meer dan hulpbehoevend. Ik heb geen vacht tegen de koude, of een dikke huid tegen de felle zon, geen klauwen om te jagen of tanden om vlees mee af te scheuren, Ik zie (nog) redelijk goed maar echt niet zoals een adelaar, ik ruik niet zoals een hond en kan geen infrarood zien zoals een slang. Eigenlijk had ik allang dood moeten zijn in de chaos van dit bestaan.
En toch ben ik er nog. Overleef ik zelfs als mens alle andere soorten, in feite roeit de mens in potentie alle andere wezens uit. Hoe? Door twee eenvoudige overleving-strategieën:
- Samenwerking
- Dissociatie
Samenwerking is bij veel dieren een overlevingsmechanisme; van mieren in de mierenhoop tot leeuwen die als groep jagen tot een kudde buffels op wie gejaagd wordt. Samenwerking biedt kans op overleven enerzijds doordat vele handen licht werk maken en anderzijds ben ik in een groep beter beschermd als individu. Aanvullend zijn we door samenwerking als soort beter beschermd zijn tegen collectieve uitroeing.
Dissociatie is een heel ander dingetje. Ik definieer dissociatie als weg van dit moment kunnen gaan. Uit het NU te kunnen ontsnappen. Niet fysieke maar door middel van gedachten over toen en daar. Niet hier en nu. Ik stap uit het hier en nu. Bewust en onbewust. Ik kan bewust verleden of toekomst ervaren. Meer dan andere dieren. Die hebben veel meer een onbewuste geconditioneerde reactie waardoor ze ook lijken te dissociëren. Maar niet zoals ik dat kan.
Ik kan in gedachten al op mijn vakantiebestemming zijn. Of teruggaan naar een nare situatie vorige week met mijn partner en dat mijn hele denken laten vullen. Dieren dissociëren onbewust en mensen dissociëren onbewust èn bewust. Al zijn ze zich van dat feit vaak weer niet bewust van. Bewuste dissociatie is bijvoorbeeld een boek lezen, een film kijken, denken over het weer vanmiddag, de boodschappenlijst, plannen, fantaseren, dagdromen. Weg van hier en nu en de sensaties van het lichaam even niet ervaren. Maar ook waanvoorstellingen, geheugenverlies, psychose of narcistisch gedrag vallen onder de dissociatie. Psychische aandoeningen die mij helpen te overleven waar het te onveilig is in de door mijn social engagement-systeem (Stephen Porges) in het nu ervaren chaos. Mijn geconditioneerde en dus onbewust aangepaste cq gefilterde perceptie speelt hier een rol, niet anders dan zoals bij dieren. Alle dissociatie is aangepast gedrag om te overleven. We zouden kunnen kijken naar psychische aandoeningen in dit licht. Als intensiteit van dissociatie op een glijdende schaal.
Dieren hebben diezelfde geconditioneerde en dus onbewust aangepaste cq gefilterde perceptie, maar nu zonder het bewuste tevens dissociatieve denken erover. Dieren reageren daardoor vooral primair. Vanaf de heup, WYSIWYG, What you see is what you get.
Bij mij als mens komt er nog een geconditioneerde dissociatieve denklaag overheen. Er komt een aangeleerde, sociaal wenselijke aanpassing op de primaire reactie en zo komt een secundaire reactie tot stand. Die secundaire reactie in ons brein creëert tegelijkertijd een gedissocieerde schijnveiligheid. Ik heb de ervaring dat als ik ongeremd primair had kunnen reageren in de meeste situaties in mijn leven, ik meer rust had gehad en ik de flow of life eerder in mijn leven had ervaren. Wat meer primair reageren voor de collectieve samenwerking en dus het overleven van de menselijke soort (zou hebben) betekent laat ik hier voor nu buiten beschouwing.
Als mens heb ik dus onbewust geconditioneerde dissociatie (autonome reactie) en bewuste dissociatie (herinneren, alternatieven bedenken, verlangen). Als in mij die twee dissociaties verschillen ervaar ik spanning. Dit is in een notendop wat de Australische bioloog Griffit ‘The Human Condition’ noemt. Twee systemen die evolutionair nog niet op elkaar zijn afgestemd. Waardoor ik last heb van het verschil.
