In het boek wordt beschreven dat onze hersenen niet toegerust zijn op de hoeveelheid stress waar we dagelijks mee te maken krijgen. Is het niet mogelijk om onze hersenen te ontwikkelen op dat vlak?
‘Je hersenen zijn voor een deel adaptief, maar de stressrespons is iets wat er heel lang over doet om te evolueren. Om je een beter beeld te geven: de hersenen hebben zo’n 10.000 jaar nodig om een eigenschap überhaupt te veranderen. Doordat de veranderingen en ontwikkelingen elkaar zo snel opvolgen, hebben de hersenen niet genoeg tijd om de veranderingen het hoofd te bieden.’

Onze hersenen zijn dus al een tijdje niet meer ontwikkeld. Hoe kan het dan dat het aantal burn-outs en depressiviteit juist nu toeneemt?
‘De laatste 200 jaar is er een enorme toename van stressverwekkers. De menselijke maat die we tot de industriële revolutie wisten te behouden verdween. Vanaf de industriële revolutie hebben de ontwikkelingen zich razendsnel opgevolgd, maar we hebben geen tijd gehad om ons aan te passen. De digitale revolutie die zo’n 40 jaar geleden begon heeft daar nog een schepje bovenop gedaan.’

Hoe komt het dat die digitale revolutie ons zoveel stress bezorgt?
‘Allereerst nemen we meer informatie tot ons dan ooit tevoren. In vergelijking met 20 jaar geleden komt er dagelijks 20 keer zoveel informatie op ons af. Die informatie verkrijgen we veelal op momenten dat we eerst rust kenden: in de rij van de supermarkt of op het station. Onze hersenen krijgen de hele dag miljoenen prikkels te verwerken, zonder een kleine pauze.’

Wat is de reactie van onze hersenen op stress?
‘Onze hersenen zijn eigenlijk ingesteld op de periode voor de agrarische samenleving, toen we nog jager-verzamelaar waren. Ten tijde van stress geven ze signalen af die vergelijkbaar zijn met levensbedreigende situaties waar men vroeger mee te maken had: een roofdier dat je ieder moment op kon eten. De lichamelijke signalen die we nu ervaren bij stress – zweethanden, hartkloppingen – zijn allemaal dingen die ons toentertijd hielpen om te overleven door te vechten of te vluchten. Tegenwoordig zijn ze nergens meer goed voor, maar doordat dezelfde stoffen aangemaakt worden als toentertijd, denken onze hersenen dat er een leeuw voor ons staat terwijl we ons eigenlijk zorgen maken over een moeilijke presentatie.’

Waar kun je zo’n reactie het beste mee vergelijken?
‘Stel je de evolutie van de mens voor als een auto met onderdelen uit allerlei verschillende tijdperken. Naast de nieuwste snufjes zitten er dus allerlei oude systemen in. Een van die oude systemen is het alarmsysteem: een rood lampje dat om de haverklap oplicht, zonder aanwijsbare reden. Je weet dat er niets aan de hand is, maar toch ga je vroeg of laat naar de dealer om het na te laten kijken. Hij geeft jou een middel om het te verhelpen, zonder heel specifiek naar je klachten gekeken te hebben.’

Waar is dat middel een metafoor voor?
‘De vele medicijnen en andere antidepressiva die mensen voorgeschreven krijgen om stress te voorkomen. Rondom stress en alle bijbehorende ziektes is inmiddels een hele industrie ontstaan van cursussen en medicijnen. Alleen al in het bedrijfsleven loopt de schade van burn-outs in de miljoenen per jaar, dus ze doen er alles aan om medewerkers weer aan het werk te krijgen. De farmaceutische industrie heeft ons op dat gebied goeds gebracht, maar vaak wordt niet specifiek genoeg gekeken naar de klachten van patiënten en wordt te pas en te onpas antidepressiva voorgeschreven, terwijl dat soms helemaal niet de juiste oplossing biedt.’

Wat kunnen we doen om minder gestrest te raken?
‘Allereerst is het goed om je bewust te zijn dat je zelf iets kan doen aan de stress die je voelt. Letterlijk, door je telefoon af en toe uit te zetten en je mail te laten voor wat het is. Maar ook figuurlijk, door dingen te relativeren. Wil je vluchten voor een presentatie, bedenk je dan dat dat komt omdat je hersenen die stress zien als een wild dier. Door het te relativeren kun je de stress makkelijk van je afzetten.’

Dat lijkt me makkelijker gezegd dan gedaan.
‘Relativeren is iets wat je moet leren. Met ons boek hopen we besef te creëren door achtergrondinformatie te geven over het ontstaan van stress. Waarom zijn we zoals we zijn? Pas als je dat weet, kun je beginnen met relativeren. Een andere manier om jezelf tot rust te manen is mindfulness en het controleren van je ademhaling. Anders dan hartkloppingen en zweethanden is dat iets wat je kunt controleren.’

Wat zou dan een andere oplossing kunnen zijn, naast de relativering?
‘We worden omringd door gelukkige mensen op social media en in talkshows die allemaal succesvol zijn. Het lijkt tegenwoordig de grootste nachtmerrie om een middelmatig leven te hebben: iedereen streeft naar geluk en juist dat streven geeft weer stress. Met ons boek hopen we stress en burn-out ook bespreekbaar te maken als iets wat iedereen kan overkomen. Samen met het Fonds Psychische Gezondheid hebben we de MIND-Recharge Foudation opgezet, een programma waarin we onze kennis ter preventie en bewustzijn met bedrijven willen delen.’

De digitale revolutie zal zich alleen maar meer uitbreiden. Wat zijn ontwikkelingen waar u zich zorgen over maakt?
‘Algemeen kan gesteld worden dat het aantal uren dat volwassenen en kinderen achter schermen besteden het grootste gevaar is, daar krijgen we alleen maar meer stress van. We zouden ons brein wat meer rust moeten geven en ons lichaam wat minder, dat is immers waar onze hersenen nog op ingesteld staan. De komende jaren zal de verschuiving plaatsvinden van scherm naar virtual reality, waarbij we met ons brein avonturen beleven en ons lichaam helemaal niet beweegt.’

Gaan onze hersenen de ontwikkelingen ooit nog inhalen?
‘Het adaptieve deel van ons brein laat zien dat het mogelijk is om moderne ontwikkelingen het hoofd te bieden, maar de vraag is voor hoe lang. Neem de grote mate van onzekerheid op de banenmarkt, dat is iets wat waarschijnlijk alleen maar erger gaat worden. Ik denk dat we moeten accepteren dat onze hersenen evolutionair achterlopen, maar dat betekent juist dat we moeten leren om te gaan met stress.’

Van Big Bang tot Burn Out is verkrijgbaar via Managementboek.